Coğrafi İşaretli Ürün ve Gıda İsrafı Arasındaki İlişki
Coğrafi işaretli ürün nedir? Coğrafi işaretli ürün ve gıda israfı arasındaki ilişkinin önemi nedir?
Ülkemiz, toprağıyla, iklim çeşitliliğiyle, besin çeşitleri ile adeta bir tarım ülkesidir. Dört mevsimin yaşanması, toprakların farklı besinlere göre farklı verimlilikte olması, biz tüketicilerin her mevsim farklı yararlılıkta meyvelere, sebzelere, tahıl ürünlerine erişimimizi sağlamaktadır. Bu kadar çok besinin arasında yetiştiği yöreye özgü, toprağında yetişmiş ürünler de bulunmakta. Yöresel ürün, belirli bir coğrafi bölgede yer alan, üretildiği yöreye özgü koku, tat, aroma, bileşim, besleyicilik özelliklerine sahip ürün olarak tanımlanmaktadır. Yöresel kelimesi yerine aynı zamanda geleneksel, bölgesel kelimeleri de kullanılmaktadır.
Yöresel ürün kavramı beraberinde coğrafi işaret kavramını da getirmektedir. Coğrafi işaret biz tüketiciler için ürünün kaynağını, karakteristik özelliklerini, ürünün yöre ile bağlantısını gösteren ve garanti veren işarettir. Coğrafi işaretten söz edebilmek, menşeinin üretildiği yöre olabilmesi için ürün yörenin doğal ve beşerî unsurlarından faydalanılarak üretilmiş olmalı, ürünün üretimi, işlenmesi ve diğer işlemleri hepsi o yörede gerçekleşmelidir. Yöresel ürünlerin coğrafi işaret ile tescillenmesi hem yörenin hem yöredeki hammaddenin hem de üretilen ürünün belirli bir kalite ve güvenceye sahip olduğunu gösterir. Türk Patent ve Marka Kurumu’nun 2021 Raporu; Türkiye’de coğrafi işaretli ürün sayısının 10 yıl önce 109 iken 2021 yılında 633’e yükseldiğini ve bu ürünlerin %80’inin gıda ürünleri olduğunu göstermektedir. Bu coğrafi işaretli yöresel ürünlerden bazıları: Kahramanmaraş Tarhanası, Ayvalık Zeytinyağı, Antep Pekmezi, Pervari Balı, Kars Kaşarı, Bursa Siyah İnciri, Denizli Çalkarası Üzümü, Malatya Kayısısı, Kahramanmaraş Biberi, Diyarbakır Karpuzu…
Tam bir kültür beşiği olan ülkemizde çok zengin bir yöresel mutfağımız vardır. Türkiye’deki yöresel lezzetlerimize örnek verecek olursak; mantı, zeytinyağlı dolma, imambayıldı, karnıyarık, içli köfte, çılbır, mercimekli köfte en popüler ve bilinenleri diyebiliriz. Tüm bu yemekler geçmişten bu zamana kadar birçok kültürü içinde barındıran ülkemizde değişime uğramadan hala sofralarımızda yer almaktadır. İçerikleri ve yapılışları göz önüne alındığında hepsinin hem besleyici hem bitkisel ve hayvansal proteinden zengin olduğunu görebiliriz. Anne ve babalarının çocuklarına bu zengin yemek kültürünü benimseterek beslenme alışkanlıklarına şekil vermesi oldukça önemlidir.
Yöresel Ürünlerin Faydaları
Yöresel ürünleri özellikle coğrafi işaretlenmiş yöresel ürünleri tercih etmek öncelikle sağlık açısından çok daha yararlıdır. Yerel ürünler ithal edilen gıda ürünlerine göre çok daha tazedir, ülkenin topraklarında yetişmiştir, en doğru zamanda hasat edilmiştir. Bu nedenle besin değeri kayıpları uzun yolculuklarla ülkeye getirilen ürünlere kıyasla daha azdır ve ayrıca izlenebilirliği yüksektir. Gıdada izlenebilirlik sürdürülebilirliğin devamı ve gıda israfının korunmasında önemli bir parametredir. Yöresel ürünler mevsimde yetiştirilmiştir, dolayısıyla yaşanılan mevsimin gerektirdiği besin ögesi ihtiyaçlarını karşılayacak düzeydedir. Yerel ürünlerin en büyük katkısı çevre üzerinedir. Üretilen ürünlerin taşınma süresi ithal ürünlere göre çok daha kısadır. Karbon ayak izi, sera gazı salınımı, nakliye sırasında kullanılacak plastik miktarı çok daha azdır. Yerel ürünlerde GDO’lu tohumlar çok az kullanılmakta ya da kullanılmamaktadır. Bu durum hem yerli tohumumuza sahip çıkmak hem gelecek nesillere aktarmak hem de ülkenin topraklarında, mevsimine göre besin üretilmesinde, genetik çeşitliliğimizin korunmasında büyük bir öneme sahiptir.
Türkiye’deki yöresel lezzetlerimize örnek verecek olursak; mantı, zeytinyağlı dolma, imambayıldı, karnıyarık, içli köfte, çılbır, mercimekli köfte en popüler ve bilinenleri diyebiliriz. Tüm bu yemekler geçmişten bu zamana kadar birçok kültürü içinde barındıran ülkemizde değişime uğramadan hala sofralarımızda yer almaktadır.
Yöresel ürünlerin coğrafi işaretlerle korunması ve biz tüketicilerin bu konuda bilinçli ve farkında olması yerel üreticilerin de bu konuya önem vermesi, coğrafi işaret alabilmek için daha sürdürülebilir, organik, yerel tohumun kullanıldığı, çevreye ve küreselleşmeye duyarlı bir tarım yapmasına olanak sağlar. Bu zincirdeki bir halkanın bilinçlenmesi, fark yaratması kendisinden önce ve sonraki diğer halkaları da harekete geçirir.
Coğrafi işaret denildiğinde sürdürülebilir gastronominin de bu konudaki etkisinin büyük olduğunu söylemekte fayda var. Gıda sektöründe gıda israfının azaltılması amacında olan sürdürülebilir gastronomi, üretilen gıdanın en taze şekilde tüketici ile buluşmasını amaçlıyor. Bu amaçla yerel üretici ve tüketici arasında bir yol gösterici ve köprü rolü üstleniyor.
Bu talepten dolayı üretici kendi ürününü en iyi şekilde üretip tüketiciye ulaştırma gayesini benimsiyor. Gıda israfı, sürdürülebilirliğin ve iklim krizinin en önemli problemi. Yöresel ürünler, yerel üretici, bilinçli tüketici, doğru ve organik ürün üretimi ve yerel ürüne öncelik verilmesi yöresel gıdanın tüketimine öncelik vermekte böylelikle gıda israfında belirli bir fark yaratmaktadır. Çünkü sürdürülebilir bir hayat için toprağın, suyun, kaynakların en akılcı ve ihtiyacı karşılayacak ölçüde kullanılması gerekmektedir.
Kaynak
Çıkı, K., Yurduseven, S., Coğrafi İşaretli Ürünlerin Destinasyon Tanıtımındaki Yeri: Hayrabolu Tatlısı Örneği, 7-8 Ekim 2021, 5. Uluslararası Turizmi Araştırmaları Kongresi.
Keskin, Hilal. (2019). Coğrafi işaretli yöresel gıdaların turistik destinasyon pazarlamasına etkileri – Balıkesir ili örneği. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Kocatepe, D., Tırıl, A. (2015), Sağlıklı Beslenme ve Geleneksel Gıdalar, Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 3(3):55-63.
Kelemci Schneıder, G. & Ceritoğlu, A. B. (2010). YÖRESEL ÜRÜN İMAJININ TÜKETİCİ SATINALMA DAVRANIŞI VE YÜKSEK FİYAT ÖDEME EĞİLİMİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ- İSTANBUL İLİNDE BİR UYGULAMA . Pazarlama ve Pazarlama Araştırmaları Dergisi, 3 (6), 29-52.
https://ci.turkpatent.gov.tr/sayfa/co%C4%9Frafi-i%C5%9Faret-nedir
